Wyślij tekst przez e-mail 
Ukryj
Pokaż wszystkie
Ekspresja religijnej tożsamości uczniów w szkołach publicznych w Polsce i Stanach Zjednoczonych: między ochroną prawną a polityką oświatową
Streszczenie w języku polskim
Wprowadzenie: Artykuł przeprowadza analizę porównawczą ram prawnych regulujących wyrażanie tożsamości religijnej uczniów w szkołach państwowych w Polsce i Stanach Zjednoczonych. Opierając się na orzecznictwie konstytucyjnym, przepisach ustawowych oraz regulacjach administracyjnych, badanie analizuje trzy odrębne aspekty tożsamości religijnej - intelektualny, publiczny i indywidualną praktykę - z perspektywy prawa oświatowego.
Cel badań: Celem badań jest stwierdzenie, w jaki sposób zasady konstytucyjne, przepisy ustawowe oraz interpretacje sądowe w Polsce i USA definiują granice wyrażania religijnej tożsamości uczniów w szkołach w trzech wybranych wymiarach psychospołecznych: w wymiarze intelektualnym, w praktykach publicznych oraz indywidualnej praktyce. Analiza kontekstu polskiego umożliwi identyfikację obecnych wyzwań związanych z prawem uczniów do wyrażania swojej tożsamości religijnej w polskich szkołach publicznych. Kontekst amerykański zostanie wykorzystany do sformułowania rekomendacji dla polskich decydentów edukacyjnych.
Stan wiedzy: Model Polski, charakteryzujący się współpracą między Kościołem a państwem oraz konstytucyjnie zagwarantowaną nauką religii, jest zestawiany z amerykańskim paradygmatem ścisłego rozdziału między państwem a Kościołem zgodnie z Pierwszą Poprawką do Konstytycji. Analiza podkreśla ostatnie zmiany regulacyjne w Polsce, które próbują marginalizować nauczanie religii, wywołując kontrolę konstytucyjną i unieważnienie przez Trybunał Konstytucyjny. W Stanach Zjednoczonych ewolucje w interpretacjach sądowych – od sprawy Engel przeciwko Vitale do Kennedy przeciwko Bremerton – ilustrują napięcie między neutralnością instytucjonalną a indywidualną wolnością religijną.
Podsumowanie: Wyniki podkreślają potrzebę prawnie spójnych i proceduralnie prawidłowych mechanizmów, które równoważą pluralizm, neutralność państwa oraz ochronę tożsamości religijnej w polskim kontekście edukacyjnym. Artykuł kończy się normatywnymi rekomendacjami dotyczącymi doskonalenia polityki oraz wzywa do interdyscyplinarnych badań empirycznych mających na celu ocenę doświadczeń uczniów w zakresie wyrażania religii w polskich szkołach publicznych.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (English)Bibliografia
Alwin, D. F., Felson, J. L., Walker, E. T., & Tufiş, P. A. (2006). Measuring religious identities in surveys. Public Opinion Quarterly, 70(4), 530–564. https://doi.org/10.1093/poq/nfl024
Banks, J. A. (Ed.). (2012). Abington School District v. Schempp (1963). In Encyclopedia of diversity in education (Vol. 1). SAGE Publications.
Cantwell v. Connecticut, 310 U.S. 296 (1940).
Constitution of the Republic of Poland (Journal of Laws 1997, No. 78, item 483).
Constitutional Tribunal. (1993, April 20). Judgment U 12/92.
Constitutional Tribunal. (2024, November 27). Judgment U 10/24.
Constitutional Tribunal. (2025, May 22). Judgment U 11/24.
Constitutional Tribunal. (2025, July 3). Judgment U 2/25.
Dreisbach, D. L. (2002). Thomas Jefferson and the wall of separation between church and state. NYU Press. http://www.jstor.org/stable/j.ctt9qgd9h
Durham Jr., W. C., & Scharffs, B. G. (2019). Law and religion: National, international, and comparative perspectives (2nd ed.). Aspen Publishing.
Durham Jr., W. C., Ferrari, S., & Santoro, S. (2008). The Toledo guiding principles on teaching about religion and beliefs in public schools. Security and Human Rights, 19(3), 229–239. https://doi.org/10.1163/187502308785851778
Engel v. Vitale, 370 U.S. 421 (1962).
Evans, J., Miner, W., Baronavski, Ch., Webster, B., & Coleman, J. (2025, June 25). Spirituality and religion: How does the U.S. compare with other countries? Pew Research Center. https://doi.org/10.58094/3×69-et45
Everson v. Board of Education, 330 U.S. 1 (1947).
Erikson, E. H. (1993) [1950]. Childhood and society. W. W. Norton & Company.
Good News Club v. Milford Central School, 533 U.S. 98 (2001).
Green, S. K. (2012). The Bible, the school, and the Constitution: The clash that shaped modern church-state doctrine. Oxford University Press.
Huber, S., & Huber, O. W. (2012). The centrality of religiosity scale (CRS). Religions, 3, 710–724. https://doi.org/10.3390/rel3030710
Jackson II, R. L., & Hogg, M. A. (Eds.). Encyclopedia of identity. SAGE Publications, Inc.
Jackson, R. (2015). Inclusive study of religions and other worldviews in publicly funded schools in democratic societies. In K. Stoeckl & O. Roy (Red.), The future of religious education in Europe (RELIGIOWEST). European University Institute. https://hdl.handle.net/1814/37735
Jackson, R. (2015). Religious education and the student’s fundamental right to freedom of religion – Some lessons and questions from Germany. In K. Stoeckl & O. Roy (Red.), The future of religious education in Europe (RELIGIOWEST). European University Institute. https://hdl.handle.net/1814/37735
Jackson, R. (2018). Human rights in relation to education about religions and world views: The contribution of the Council of Europe to classroom religious education. Journal of Religious Education, 66, 85–97. https://doi.org/10.1007/s40839-018-0062-z
Kennedy v. Bremerton School District, 597 U.S. 507 (2022).
Kudła, W. (2018). Wrogość wobec religii. Ostrzeżenia ze strony Sądu Najwyższego USA. Księgarnia Akademicka.
Leite, Â., Nobre, B., & Dias, P. (2023). Religious identity, religious practice, and religious beliefs across countries and world regions. Archive for the Psychology of Religion, 45(2), 107–132. https://doi.org/10.1177/00846724221150024
Martínez-Torrón, J. (2012). The (un)protection of individual religious identity in the Strasbourg case law. Oxford Journal of Law and Religion, 1(2), 363–385.
McCollum v. Board of Education, 333 U.S. 203 (1948).
Ministry of National Education. (2024, December 10). End of consultations on the organisation of religion classes in schools. Ministry of Education and Science.
https://www.gov.pl/web/edukacja/koniec-konsultacji-dotyczacych-organizacji-lekcji-religii-w-szkolach
Regulation of the Minister of National Education of 14 April 1992 on the Conditions and Manner of Organising Religious Education in Public Preschools and Schools (Journal of Laws 2020, item 983).
Regulation of the Minister of Education of 22 March 2024 amending the Regulation on the Assessment, Classification and Promotion of Pupils and Students in Public Schools (Journal of Laws 2024, item 438).
Regulation of the Minister of Education of 26 July 2024 amending the Regulation on the Conditions and Manner of Organising Religious Education in Public Preschools and Schools (Journal of Laws 2024, item 1158).
Regulation of 17 January 2025 amending the Regulation on the Conditions and Methods of Organizing Religious Instruction in Public Preschools and Schools (Journal of Laws 2025, item 66).
School District of Abington Township v. Schempp and Murray v. Curlett, 374 U.S. 203 (1963).
Sejm of the Republic of Poland. (1989, May 17). Act on the guarantees of freedom of conscience and religion (Journal of Laws 1989, No. 29, item 155). https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19890290155
Sejm of the Republic of Poland. (2022). Act on the education system (Journal of Laws 2022, item 2230). https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20220002230
Smith, G. A., Cooperman, A., Alper, B. A., Mohamed, B., Rotolo, C., Tevington, T., Nortey, J., Kallo, K., Diamant, J., & Fahmy, D. (2025, February 26). Decline of Christianity in the U.S. has slowed, may have leveled off. Pew Research Center. https://www.pewresearch.org/religion/2025/02/26/religious-landscape-study-religious-identity/
Stark, R., & Glock, C. Y. (1970). American piety: The nature of religious commitment. University of California Press.
Temperman, J. (2010). State neutrality in public school education: An analysis of the interplay between the neutrality principle, the right to adequate education, children's right to freedom of religion or belief, parental liberties, and the position of teachers. Human Rights Quarterly, 32(4), 865–897. https://dx.doi.org/10.1353/hrq.2010.0027
U.S. National Archives and Records Administration. (1791). U.S. Bill of Rights. https://www.archives.gov/founding-docs/bill-of-rights
Witte, J., Jr., Nichols, J. A., & Garnett, R. W. (2022). Religion and the American constitutional experiment (5th ed.). Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oso/9780197587614.001.0001
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/lrp.2025.44.4.147-161
Data publikacji: 2025-12-29 13:01:46
Data złożenia artykułu: 2025-09-28 08:29:23
Statystyki
Wskaźniki
Prawa autorskie (c) 2025
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.