Postawy chłopów wobec edukacji w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX w.

Dariusz Szewczuk

Streszczenie w języku polskim


Zdobywanie wykształcenia na poziomie elementarnym przez chłopów w Królestwie Polskim w drugiej połowie XIX i na początku XX w. uwarunkowane było przez wiele czynników. Do najważniejszych z nich należała polityka państwa rosyjskiego wobec oświaty, które traktowało szkołę jako narzędzie do wpajanie lojalności wobec państwa. Z drugiej strony szkoła nie zawsze była postrzegana przez samych chłopów, jako instytucja niezbędna. Spowodowano to było m.in.: brakiem zrozumienia dla potrzeb edukacyjnych, biedą, czy rusyfikacyjnym charakterem oświaty. Przedstawiciele ludności wiejskiej, nabywali umiejętności czytania i pisania nie tylko w szkołach, ale bardzo często dzięki edukacji pozaszkolnej w tym działalności tajnego nauczania. Stopniowo wśród ludności wiejskiej zaczęła wzrastać świadomość korzyści płynących z edukacji. Wpływ na to miało prowadzenie nielegalnego nauczania oraz działalność polskich organizacji i działaczy społecznych stawiających sobie za cel podniesienie poziomu oświaty na wsi.


Słowa kluczowe


Królestwo Polskie; rusyfikacja; oświata XIX–XX wiek; chłopi XIX–XX wiek

Pełny tekst:

PDF (English)

Bibliografia


Dziennik Praw Królestwa Polskiego, vol. 62, [Warszawa] 1864.

Dziennik Praw Królestwa Polskiego, vol. 67, [Warszawa] 1867.

Dzikiewicz W., Wspomnienia nauczyciela z Żyrardowa (1862–1940), Warszawa–Żyrardów 2006.

Listy z nad Narwi pisał Łomżyniak, Lwów 1903.

Malanowski B., Wspomnienia wiejskiego pedagoga, Warszawa 1930.

Pamiętniki chłopów Nr.1–51, Warszawa 1935.

Pamiętniki chłopów. Serja druga, Warszawa 1936.

Wiejscy działacze społeczni, vol. 1, Życiorysy włościan, Warszawa 1937.

Wiejscy działacze społeczni, vol. 2, Życiorysy inteligentów, Warszawa 1938.

Zbiór Praw: postanowienia i rozporządzenia rządu, w guberniach Królestwa Polskiego obowiązujące, wydane po zniesieniu w 1871 roku urzędowego wydania Dziennika Praw Królestwa Polskiego, vol. 1, 1871, Warszawa 1875.

Циркуляр по Варшавскому учебному округу, 1873, no. 12.

Biernacka M., Oświata w rozwoju kulturowym polskiej wsi, Wrocław 1984.

Brodowska H., Ruch chłopski po uwłaszczeniu w Królestwie Polskim 1864–1904, Warszawa 1967.

Bystroń J., Dzieje obyczajów w dawnej Polsce XVI–XVIII w., vol. 1, Warszawa 1994.

Groniowski K., Uwłaszczenie chłopów w Polsce, Warszawa 1976.

Karczewska A., Upowszechnienie czytelnictwa wśród chłopów w Królestwie Polskim. Zarys problematyki, in: Ludzie i książki, ed. J. Kostecki, Warszawa 2006.

Kmiecik Z., Ruch oświatowy na wsi Królestwo Polskie 1905–1914, Warszawa 1963.

Korotyński P., Losy szkolnictwa w Królestwie Polskim, Warszawa 1906.

Krisań M., Chłopi wobec zamian cywilizacyjnych w Królestwie Polskim w drugiej połowie XIX – początku XX wieku, Warszawa 2008.

Kucha R., Oświata elementarna w Królestwie Polskim w latach 1864–1914, Lublin 1982.

Kucha R., Z dziejów tajnego nauczania w guberni lubelskiej i siedleckiej w latach 1905–1914, “Rocznik Lubelski” 1972, 15.

Manteuffel T., Centralne władze oświatowe na terenie b. Królestwa Kongresowego (1807–1915), Warszawa 1929.

Mędrzecki W., Młodzież wiejska na ziemiach Polski centralnej 1864–1939.

Proces socjalizacji, Warszawa 2002.

Miąso J., Tajne nauczanie w Królestwie Polskim w świetle dokumentów władz rosyjskich, in: Studia z dziejów edukacji, prep. J. Miąso, Warszawa 1994.

Miąso J., Walka o narodową szkołę w Królestwie Polskim w Latach 1905–1907: w stulecie strajku szkolnego, “Rozprawy z Dziejów Oświaty” 2005, 44.

Romanowski Z., Z dziejów szkoły i oświaty elementarnej na Lubelszczyźnie w początkach XX wieku, Lublin 1970.

Staszyński E., Polityka oświatowa caratu w Królestwie Polskim. Od powstania styczniowego do I wojny światowej, Warszawa 1968.

Szewczuk D., Chełmska Dyrekcja Naukowa, Lublin 2012.

Szewczuk D., Ochronki w guberni lubelskiej w latach 1853–1914, “Res Historica” 2004, 14.

Szewczuk D., Seminaria nauczycielskie w Królestwie Polskim (1866–1915), Lublin 2015.

Wiech S., Oddziaływanie ziemiaństwa na społeczność wiejską w Królestwie Polskim w 2. Połowie XIX wieku w ocenie władz rosyjskich, in: Dwór a społeczności lokalne na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, eds. W. Caban, M.B. Markowski, M. Przeniosło, Kielce 2008.

Wiech S., Społeczeństwo Królestwa polskiego w oczach carskiej policji politycznej (1866–1896), Kielce 2010.

Wiech S., Wieś Królestwa Polskiego w kręgu oddziaływań dworu i plebanii w latach 1864–1904 (na przykładzie guberni radomskiej i kieleckiej), Wieś między Wisłą i Pilicą w XIX wieku. Wieś–dwór – plebania w kręgu wzajemnych oddziaływań, “Biuletyn Kwartalny Radomskiego Towarzystwa Naukowego” 2002, 37, 1–4.

Wroczyński R., Myśl pedagogiczna i programy oświatowe w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX wieku, Warszawa 1963.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2025.60.569-591
Data publikacji: 2025-11-28 08:32:25
Data złożenia artykułu: 2025-07-30 22:21:52


Statystyki


Widoczność abstraktów - 0
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF (English) - 0

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2025 Dariusz Szewczuk

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.