Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail Zachowania trudne uczniów ze spektrum autyzmu w kontekście poczucia bezpieczeństwa w edukacji, wychowaniu i terapii – przegląd narracyjny
Streszczenie w języku polskim
Zmieniająca się rzeczywistość współczesnego świata i związane z tym nowe zagrożenia cywilizacyjne stwarzają potrzebę analiz skutków tych zmian oraz ich wpływu w powiązaniu z innymi wielowymiarowymi czynnikami na funkcjonowanie młodzieży w warunkach szkoły. Potrzeba bezpieczeństwa powinna być zatem jednym z kluczowych aspektów oddziaływania edukacyjno-wychowawczego i terapeutycznego. W dobie edukacji inkluzyjnej trudne zachowania młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi stają się elementem istotnym z punktu widzenia efektywności edukacji i wychowania, ze szczególnym uwzględnieniem optymalnego funkcjonowania jednostek i poziomu uspołecznienia. Celem tego artykułu jest przegląd wyzwań związanych z trudnymi zachowaniami uczniów z zaburzeniami ze spektrum autyzmu w kontekście poczucia bezpieczeństwa w edukacji, wychowaniu i terapii, wraz z zaleceniami dla praktyków. Aby uzasadnić znaczenie zachowań trudnych uczniów ze spektrum autyzmu w utrzymaniu bezpiecznego środowiska szkolnego, przeprowadzono dogłębny przegląd literatury. Pozwoliło to tym samym wskazać kierunki odpowiednich, optymalnych działań, zarówno edukacyjno-wychowawczych, jak i terapeutycznych, uwzględniających nie tylko potrzeby uczniów ze spektrum autyzmu, ale też ich nauczycieli i rówieśników.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (English)Bibliografia
Ainscow, M., Booth, T., Dyson, A. (2006). Improving Schools, Developing Inclusion. London: Routledge. DOI: 10.4324/9780203967157
American Psychiatric Association, DSM-5 Task Force (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5™ (5th ed.). American Psychiatric Publishing, Inc. DOI: 10.1176/appi.books.9780890425596
Baghdadli, A., Pascal, C., Grisi, S., Aussilloux, C. (2003). Risk factors for self-injurious behaviours among 222 young children with autistic disorders. Journal of Intellectual Disability Research, 47, 622–627. DOI: 10.1046/j.1365-2788.2003.00507.x
Baker, J.E. (2022). Trening umiejętności społecznych dla dzieci i młodzieży z zespołem Aspergera, trudnościami w komunikacji i kontaktach społecznych. Gdańsk: Harmonia.
Bear, G.G., Yang, C., Pasipanodya, E. (2015). Assessing school climate: Validation of a brief measure of the perceptions of parents. Journal of Psychoeducational Assessment, 33(2), 115–129. DOI: 10.1177/0734282914545748
Beck, K.B, Conner, C.M, White, S.W., Mazefsky, C.A. (2020). Mindfulness “here and now”: Strategies for helping adolescents with autism. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 59(10), 1125–1127. DOI: 10.1016/j.jaac.2020.07.004
Bodfish, J.W., Symons, F.J., Parker, D.E., Lewis, M.H. (2000). Varieties of repetitive behavior in autism: Comparisons to mental retardation. Journal of Autism and Developmental Disorders, 30, 237–243.
Bodison, S.C., Parham, D. (2018). Specific sensory techniques and sensory environmental modifications for children and youth with sensory integration difficulties: A systematic review. The American Journal of Occupational Therapy, 72(1), 7201190040p1–7201190040p11. DOI: 10.5014/ajot.2018.029413
Buck, T.R., Viskochil, J., Farley, M., Coon, H., McMahon, W.M., Morgan, J., Bilder, D.A. (2014). Psychiatric comorbidity and medication use in adults with autism spectrum disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders, 44(12), 3063–3071. DOI: 10.1007/s10803-014-2170-2
Carr, E.G. (1977). The motivation of self-injurious behavior: A review of some hypotheses. Psychological Bulletin, 84(4), 800–816. DOI: 10.1037/0033-2909.84.4.800
Chan, J.M., Lang, R., Rispoli, M., O’Reilly, M., Sigafoos, J., Cole, H. (2009). Use of peer-mediated interventions in the treatment of autism spectrum disorders: A systematic review. Research in Autism Spectrum Disorders, 3(4), 876–889. DOI: 10.1016/j.rasd.2009.04.003
Crişan, C. (2014). The relation between the developmental level of communication skills and the display of challenging behaviors in children with ASD. Studia Universitatis Babeș-Bolyai Psychologia-Paedagogia, 59(1), 51–61.
Czechowska, Z. (2022). Zajęcia rozwijające kompetencje emocjonalno-społeczne. Bogdanowo: NODN Zyta Czechowska.
Edelson, S.M. (2022). Understanding challenging behaviors in autism spectrum disorder: A multi-component, interdisciplinary model. Journal of Personalized Medicine, 12(7), 1127. DOI: 10.3390/jpm12071127
Emerson, E. (1995). Challenging Behaviour: Analysis and Intervention in People with Severe Intellectual Disabilities. Cambridge: Cambridge University Press.
Fiene, L., Brownlow, C. (2015). Investigating interoception and body awareness in adults with and without autism spectrum disorder. Autism Research, 8(6), 709–716. DOI: 10.1002/aur.1486
Fornalik, I., Pachniewska, K., Płuska, J. (2018). Pakiet edukacyjny Poznać i zrozumieć uczucia „Uczucia w nas i w relacjach ze światem”. Warszawa: PWN.
Garstka, T. (2015). Model czterech aspektów wychowania w praktyce. Jak go wykorzystać przy tworzeniu programu wychowawczego. Warszawa: ORE.
Glick, B., Gibbs, J.C. (2011). Trening Zastępowania Agresji. Warszawa: Amity.
Goldstein, A.P., Glick, B., Gibbs, J.C. (2004). Program Zastępowania Agresji. Wydanie poprawione. Wielostronna praktyka agresji dzieci i młodzieży. Warszawa: Amity.
Gotham, K., Pezzimenti, F., Eydt-Beebe, M., Han, G.T., Herrington, C. G. (2020). Co-occurring mood problems in autism spectrum disorder. In: S.W. White, B.B. Maddox, C.A. Mazefsky (Eds.), The Oxford handbook of autism and co-occurring psychiatric conditions (pp. 29–51). Oxford: Oxford University Press.
Góra, K., Jonac, J., Kaczan, R., Rycielski, P., Stryjek, K. (2022). Moc emocji. Program wspierający rozwój emocjonalno-społeczny z elementami socjoterapii dla dzieci w wieku 6–10 lat. Program multimedialny. Warszawa: Nowa Era.
Gross, J.J. (1998). The emerging field of emotion regulation: An integrative review. Review of General Psychology, 2(3), 271–299. DOI: 10.1037/1089-2680.2.3.271
Gross, J.J. (Ed.). (2007). Handbook of Emotion Regulation. New York: The Guilford Press.
Guralnick M.J. (2017). Early Intervention for Children with Intellectual Disabilities: An Update. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 30(2), 211–229. DOI: 10.1111/jar.12233
Hastings, S.E, Hastings, R.P., Swales, M.A., Hughes, J.C. (2021). Emotional and behavioural problems of children with autism spectrum disorder attending mainstream schools. International Journal of Developmental Disabilities, 68(5), 633–640. DOI: 10.1080/20473869.2020.1869414
Hattier, M.A., Matson, J.L., Belva, B.C., Horovitz, M. (2011). The occurrence of challenging behaviours in children with autism spectrum disorders and atypical development. Developmental Neurorehabilitation, 14(4), 221–229. DOI: 10.3109/17518423.2011.573836
Kochańska, M., Kowalski, C. (2021). Kultura bezpieczeństwa. Przegląd problematyki. Safety culture. Overview. Pomorskie Forum Bezpieczeństwa, 1(10), 5–17.
Koegel, L.K., Matos-Freden, R., Lang, R.B., Koegel, R.L. (2012). Interventions for children with autism spectrum disorders in inclusive school settings. Cognitive and Behavioral Practice, 19, 401–412.
Korzeniowski, L.F. (2012). Podstawy nauk o bezpieczeństwie. Warszawa: Difin.
Kreslins, A., Robertson, A.E., Melville, C. (2015). The effectiveness of psychosocial interventions for anxiety in children and adolescents with autism spectrum disorder: A systematic review and meta-analysis. Child and Adolescent Psychiatry and Mental Health, 9(1), 1–12. DOI: 10.1186/s13034-015-0054-7
Kucharczyk, I., Wójcik, M. (2024). Funkcjonowanie społeczno-emocjonalne dzieci z grupy ryzyka dysleksji a działania profilaktyczne przedszkola i szkoły. Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce, 19(2), 119–131. DOI: 10.35765/eetp.2024.1973.09
Larson, J., Lochman, J.E. (2013). Pomoc dzieciom w radzeniu sobie z gniewem. Podejście kognitywno-behawioralne. Otwock: Fraszka Edukacyjna.
Lawson, W. (2007). Sensory Issues in Autism. East Sussex: East Sussex County Council.
Leaf, J.B., Cihon, J.H., Ferguson, J.L., Milne, C.M., Leaf, R., McEachin, J. (2021). Advances in our understanding of behavioral intervention: 1980 to 2020 for Individuals diagnosed with autism spectrum disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders, 51(12), 4395–4410. DOI: 10.1007/s10803-020-04481-9
Lord, C., Elsabbagh, M., Baird, G., Veenstra-Vanderweele, J. (2018). Autism spectrum disorder. Lancet, 392(10146), 508–520. DOI: 10.1016/S0140-6736(18)31129-2
Maliszewski, W.J. (2005). Bezpieczeństwo w wymiarze interpersonalnym – kształtowanie kompetencji do i dla bezpieczeństwa. In: W.J. Maliszewski (Ed.), Bezpieczeństwo człowieka i zbiorowości społecznych. Bydgoszcz: Akademia Bydgoska.
Matheis, M., Estabillo, J.A., Matson, J.L. (2018). Managing challenging behavior in adolescents with autism spectrum disorder. In: N.W. Gelbar (Ed.), Adolescents with Autism Spectrum Disorder: A Clinical Handbook (pp. 242–271). Oxford: Oxford University Press.
Maslow, A.H. (1943). A theory of human motivation. Psychological Review, 50(4), 370–396. DOI: 10.1037/h0054346
Matson, J.L., Hattier, M.A., Belva, B., Matson, M.L. (2013). Pica in persons with developmental disabilities: Approaches to treatment. Research in Developmental Disabilities, 34(9), 2564–2571. DOI: 10.1016/j.ridd.2013.05.018
Mitchell, D. (2013). What Really Works in Special and Inclusive Education: Using evidence-based teaching strategies. London: Routledge. DOI: 10.4324/9780203105313
Mitteer, D.R., Romani, P.W., Greer, B.D., Fisher, W.W. (2015). Assessment and treatment of pica and destruction of holiday decorations. Journal of Applied Behavior Analysis, 48(4), 912–917. DOI: 10.1002/jaba.255
Moskowitz L.J., Walsh C.E., Durand, V.M. (2016). Assessment and intervention for self-injurious behavior using positive behavior support. In: S.M. Edelson, J.B. Johnson, (Eds.), Understanding and Treating Self-Injurious Behavior in Autism (pp. 151–185). London: Jessica Kingsley Publishers.
Moskowitz, L.J., Walsh, C.E., Mulder, E., McLaughlin, D.M., Hajcak, G., Carr, E.G., Zarcone, J.R. (2017). Intervention for anxiety and problem behavior in children with autism spectrum disorder and intellectual disability. Journal of Autism and Developmental Disorders, 47, 3930–3948.
Moskowitz L.J., Edelson S.M. (2021). Introduction. In: S.M. Edelson, J.B. Johnson (Eds.), Understanding and Treating Anxiety in Autism (pp. 12–20). London: Jessica Kingsley Publishers.
Niemiec, S. (2021). Zaburzenia integracji sensorycznej jako podłoże zachowań trudnych u osób z niepełnosprawnością intelektualną. In: P. Majewicz (Ed.). Współczesne tendencje w rehabilitacji osób z niepełnosprawnością (pp. 108–124). Kraków: UP.
Nyakundi, J.K., Wairungu, G.M. (2021). Autism Spectrum Disorder: Review of Common challenging behaviors and appropriate intervention strategies. International Journal of Research and Innovation in Social Science, 5(7), 500–507. DOI: 10.47772/IJRISS.2021.5725
Olechnowicz, H. (1999). Jaskiniowcy zagubieni w XXI wieku. Praca terapeutyczna z małymi dziećmi. Warszawa: WSiP.
Olechnowicz, H. (2004). Wokół autyzmu: fakty, skojarzenie, refleksje. Warszawa: WSiP.
Ozonoff, S., Dawson, G., McPartland, J., (2002). A Parent’s Guide to Asperger Syndrome and High-Functioning Autism: How to Meet the Challenges and Help Your Child Thrive. New York: The Guilford Press.
Przybyła, R. (2018). Zagrożenia dzieci i młodzieży w ujęciu statystycznym a stan faktyczny. Formy przeciwdziałania oraz propozycje dostosowania programu Edukacji dla bezpieczeństwa do aktualnych potrzeb. In: B. Wiśniewska-Paź (Ed.), Instytucje edukacyjne – zagrożenia – bezpieczeństwo (pp. 303–327). Toruń: Adam Marszałek.
Przyrowski, Z. (2012). Integracja sensoryczna. Wprowadzenie do teorii, diagnozy i terapii. Warszawa: Empis.
Quattrocki, E., Friston, K. (2014). Autism, oxytocin and interoception. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 47, 410–430. DOI: 10.1016/j.neubiorev.2014.09.012
Rattaz, C., Michelon, C., Munir, K., Baghdadli, A. (2018). Challenging behaviours at early adulthood in autism spectrum disorders: Topography, risk factors and evolution. Journal of Intellectual Disability Research, 62(7), 637–649. DOI: 10.1111/jir.12503
Rutkowski, C. (2018). Podstawy nauk o bezpieczeństwie z elementami naukoznawstwa. Warszawa: SGSP.
Samson, A.C., Hardan, A.Y, Podell, R.W., Phillips, J.M., Gross, J.J. (2015). Emotion regulation in children and adolescents with autism spectrum disorder. Autism Research, 8(1), 9–18. DOI: 10.1002/aur.1387
Shah, P. (2016). Interoception: The eighth sensory system: practical solutions for improving self-regulation, self-awareness and social understanding of individuals with autism spectrum and related disorders. Journal of Autism and Developmental Disorders, 46(9), 3193–3194. DOI: 10.1007/s10803-016-2848
Sukhodolsky, D.G., Bloch, M.H., Panza, K.E., Reichow, B. (2013). Cognitive-behavioral therapy for anxiety in children with high-functioning autism: A meta-analysis. American Academy of Pediatrics, 132(5), 1341–1350. DOI: 10.1542/peds.2013-1193
Suchowierska, M., Ostaszewski, P., Bąbel, P. (2012). Terapia behawioralna dzieci z autyzmem. Teoria, badania i praktyka stosowanej analizy zachowania. Gdańsk: GWP.
Ung, D., Selles, R., Small, B.J., Storch, E.A. (2015). A systematic review and meta-analysis of cognitive-behavioral therapy for anxiety in youth with high-functioning autism spectrum disorders. Child Psychiatry and Human Development, 46(4), 533–547. DOI: 10.1007/s10578-014-0494-y
Urban, A. (2009). Bezpieczeństwo społeczności lokalnych. Warszawa: Editions Spotkania.
White, S.W., Conner, C.M., Beck, K.B., Mazefsky, C.A. (2021) Clinical update: The implementation of evidence-based emotion regulation treatment for clients with autism, evidence-based practice. Child and Adolescent Mental Health, 6(1), 1–10. DOI: 10.1080/23794925.2020.1796551
Wiśniewska M. (2017). Zachowania samouszkadzające i autostymulacyjne u dzieci i osób dorosłych z niepełnosprawnością intelektualną – postępowanie terapeutyczne według podejścia integracji sensorycznej. Medycyna Praktyczna. Psychiatria, 6, 73–79.
Wiśniewska, M. (2018). Zachowania trudne u dzieci i osób dorosłych z zaburzeniami w rozwoju i ich związek z reaktywnością sensoryczną. Integracja Sensoryczna, 3, 20–26.
Włodarczyk, E., Sadowska-Wieciech, E., Rokitowska, J. (2018). Edukacja dla bezpieczeństwa. Istota i uwarunkowania. Kraków: UP.
Woźniak, M. (2018) Uczniowie ze spektrum autyzmu w szkole ogólnodostępnej. Analiza trudnych zachowań. Roczniki Pedagogiczne, 10(46), 4–9. DOI: 10.18290/rped.2018.10.4-9
Wójcik, M. (2014). Diagnoza i terapia specyficznych trudności i zaburzeń sensorycznych dzieci z autyzmem. In: A. Prokopiak (Ed.), Niedyrektywność i relacja. Terapia osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (pp. 93–105). Warszawa: Fraszka Edukacyjna.
Wójcik, M. (2023). The role of a sensory diet in improving the quality of psychosocial functioning of students in inclusive education. Podstawy Edukacji. Equal opportunities for all or fair chances to all in education, 16, 39–53. DOI: 10.16926/pe.2023.16.04
Zarkowska, E., Clements, J. (1994). Problem Behaviour and People with Severe Learning Disabilities: The S.T.A.R Approach. London: Routledge. DOI: 10.4324/9780429468209
Zins, J.E., Weissberg, R.P., Wang, M.C., Walberg, H.J. (2004). Building Academic Success on Social and Emotional Learning: What Does the Research Say? Teachers College Press.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/j.2024.37.4.91-108
Data publikacji: 2025-04-30 15:35:24
Data złożenia artykułu: 2024-02-14 14:06:37
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2025 Magdalena Wójcik
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.